Tehlikeli Madde Nedir, Sınıfları ve Özellikleri

Tehlikeli madde nedir ve özellikleri ile sınıflandırılması nelerdir bu konuyu tam rehber şeklinde açıklıyoruz. Birçok insan google aramalarında tehlikeli maddeler kaç sınıfa ayrılır yazmış ve listesini aramıştır. Fakat bu konu yanıcı maddelerin neler olduğunu pek anlatmamış olsa gerekiyor. Bu nedenden dolayı tehlikeli maddeler ile yolculuk yapabilir, temas halinde kalabilir veya iş gereği mecburi olarak içerisinde bulabilirsiniz.

Çok sebebi olması nedeniyle tehlikeli maddelerin riskleri nelerdir öğrenmeniz gerekecek. Bu her yerde lazım olan önemli bir konudur.

Tehlikeli Madde Nedir?

Çoğu insanların ev, işyerleri ve atölyelerde tehlikeli maddeler kullandığı biliniyor. Oluşturduğu sakıncalı riskleri genel olarak biliyoruz. Fakat ayrıntılarına odaklanırsak daha zararlı olduklarını görebiliriz. Tehlikeli madde nedir peki diyorsanız buyurun devam edelim.

• Tehlikeli maddenin uluslararası kısa ismi HAZMAT olarak bilinir. Buna İngilizce de  Hazardous material adı verilir.
• Tehlikeli maddelere çoğu kişi kimyasallar adı olarak takılır.
• Tehlike türlerine neden olabilen kimyasallardır. ( Bunu paragraf sonunda belirteceğiz)
• Katı, sıvı ve gaz olarak kimyasal yapıları vardır.
• Sıvılar sisler veya buharlar, katılar ise tozlar olarak bulunabilir.
• Çevreye veya organizmalara zarar verebilir, hatta ölümle sonuçlanabilir.
• İnsan sağlığına ve güvenliğine aşırı zararları olduğu için güvenli koşullarda temin ve tedarik edilmelidir.
• Tehlikeli maddelerin birden fazla tehlikeli özellikleri bulunur. Buna örnek verecek olursak metil alkol ( formaldehid ve formik asit ) ve benzin hem zehir hem de yanıcıdır.
• Bir madde hava yada su ile temasa girdiğinde tehlikeli özelliklerden herhangi birine sahip madde üretirse tehlikeli olarak bilinir.
• Tehlikeli madde demek uygun şekilde kontrol edilmediği takdirde, yangın veya patlama veya metalin aşınması sonucunda insanlara zarar verebilecek kullanılan veya bulunan bir maddedir.
• Tehlikeli olarak sınıflandırılan birçok endüstriyel, laboratuvar ve tarım kimyasalları bulunmaktadır.
•  Tehlikeli maddeler, kısa veya uzun vadeli sağlık etkilerine neden olabilir.
• Tehlikeli mallar, yanıcı, aşındırıcı, patlayıcı, toksik, oksitleyici, kendiliğinden tutuşabilen veya suyla tepkimeye girebilen maddelerdir.
• Sağlık ve güvenlik için tehlike arz eden herhangi bir madde veya madde karışımları olarak sık bilinirler.
• Tehlikeli Madde terimi kısaca patlayıcı, kolay tutuşabilir veya yanıcı diye de adlandırılabilir.
• Bir veya daha fazla doğal tehlike özelliği olan herhangi bir maddedir.
• Tehlikeli maddeler arasında solventler, boyalar, petrol tarzı sıvılar, odun tozu, şeker, un, mürekkepler bulunur.
• Ayrıca ince organik maddeler dahil tozlar ve oksijen, asetilen ve sıvılaştırılmış petrol gazları dahil sıkıştırılmış gazlar bulunur.

Tehlikeli Madde Anlamı ve Kaç Sınıfa Ayrılır?

Tehlikeli maddenin en büyük anlamı ve tanımı kimyasallardır. Bu kimyasallar kendi aralarında belli gruba ayrılır. Peki tehlike madde sınıflandırılması nedir? 

Onaylanmış test yöntemleri kullanılarak maddelerin ve karışımların tehlikeli özelliklerinin belirlenmesine sınıflandırma diyebiliriz. Sınıflandırma en çok acil servislere, müdahale yapan ekiplere, tüketiciler ve ağır tehlikeli madde taşıyan nakliye dahil olmak üzere uygun bilgiler için gereklidir. 

Tehlikeli maddelerin sınıflandırması malların güvenli bir şekilde paketlenmesini sağlamak için çok önem taşır.  Taşımadaki mallar için sınıflandırma, “Turuncu Kitap” veya ADR (Tehlikeli Malların Uluslararası Taşımasına İlişkin Anlaşma) olarak bilinmelidir. Kısaca Birleşmiş Milletler’in “Turuncu Kitabı” tehlikeli maddelerin kapsamlı bir listesini içermektedir. Turuncu kitap ne içerir?  Tehlikeli maddelerin listelerini, bunların UN numarası ve sınıfını, paketleme grubundan ve ilgili destekleyici bilgilerden oluşur.

Soluma, yutma veya cilt temasından kaynaklanan insanlara verilen zararın kapsamını göz önüne aldığımızda sınıflandırma çok değer taşır. Tehlikeli maddeler kaç sınıftır, kaça ayrılır diyorsanız iki türü mevcuttur.

Birleşmiş Milletler Uzmanlar Komitesi tarafından dokuz sınıfa ayrılırken, kimyasal maddeler ortak özellikleri göz önüne alınarak 15 gruba ayrılır. Her grubun sembolü ve tanımları bulunur.

BM numarasına Göre Sınıflandırma ( Birleşmiş Milletler Numarası ) UN

Birleşmiş Milletler Numarası ( UN numarası ) olarak anılabilir. Yanıcı ve zararlı kimyasalları tanımlamak için kullanılan dört basamaklı bir kod görebilirsiniz. Bir kimyasal tehlikeli değilse UN numarası göremezsiniz. UN 0001, UN 0002, UN 0003 Tehlikeli Maddeler ve Yeni Organizmalar Yasası ve BM uzmanlar komitesi kararınca kullanımda değildir.

• Elektrikli fünyeler 0030
• Fosforlu, beyaz, erimiş 2447.
• Amonyak çözeltisi 2672
• Petrol distilatları 1268

Tehlikeli Madde Neler, BM sınıflandırması ve Özellikleri

Tehlikeli madde nedir dedikten sonra sınıflandırma çeşitleri ve özelliklerine göz atalım. Bazıları alt bölümlere ayrılan dokuz sınıftan oluşan tehlikeli madde sınıfı şunlardır;

• Sınıf 1: Patlayıcılar
• 2. Sınıf: Gazlar
• Sınıf 3: Yanıcı sıvılar
• Sınıf 4: Yanıcı katılar
• Sınıf 5: Oksitleyici maddeler
• Sınıf 6: Zehirli maddeler
• Sınıf 7: Radyoaktif malzeme
• Sınıf 8: Aşındırıcı maddeler
• Sınıf 9: Çeşitli tehlikeli maddeler

Yukarıda yer alan sınıf numaraları 1, 2 ve 7 kısıtlayıcı niteliktedir. Yani sadece özel olarak listelenen mallar ADR sistemi kapsamında taşınabilir. Belirtilen sınıflar için, evrensel olarak tanınabilir olması amaçlanan bir tehlike uyarı şeması içinde bir piktogram bulunur.

Sınıf 1 Patlayıcılar

Piroteknik ve nesneler dahil patlayıcı maddeler taşıma için sınıflandırılır. Birleşik Krallık’ta ticari patlayıcıları sınıflandırmak için yetkili makam olan Sağlık ve Güvenlik Yöneticisi (HSE) bunları listeye şöyle almıştır.

• 1.1 : Yangına karıştıktan kısa bir süre sonra kitlesel patlamaya dönüşür. (örneğin. kara barut, nitrogliserin)
• 1.2 :  Kitlesel patlamaya neden olmayan ancak daha küçük patlamalar verebilir. ( kartuşlar, el bombaları )
• 1.3 : Şiddetli bir şekilde yanabilir, küçük patlama etkileri yaratabilir.  ( sodyum pikrat, işaret fişekleri )
• 1.4 : Herhangi büyük bir etki yaratmayan ancak  küçük çaplı yangın çıkarabilir. ( Örneğin: az sayıda kapsüller)
• 1.5: Kesin yolu vardır. Toplu patlamaya yol açabilir. ( amonyum nitrat, temiz olmayan ambalajlar )
• 1,6: Kaza sonucu tutuşma veya yayılma olasılığı olmayan son derece duyarsız nesneler

2. Sınıf – Gazlar ve Özellikleri

2 sınıf gazlar basınç altında sıkıştırılan, sıvılaştırılan veya çözünen tehlikeli madde etiketlerindendir.

• 2.1: Yanıcı gazlar. ( doğal gaz, propan ve bütan (LPG), hidrojen, asetilen )
• 2.2: Yanıcı olmayan sıkıştırılmış gazlar arasında oksijen, nitrojen, argon ve helyum örnekleri bulunur.
• 2.3 : Zehirli gazlar arasında klor ve karbon monoksit bulunur.

Sınıf 3-  Yanıcı sıvılar Neler?

Sınıf 3 tehlikeli maddeler, parlama noktaları 60 santigrat dereceden fazla olmayan yanıcı sıvılardır,

• Yanıcı Sıvılar
• 50°C’de 300 kPa’dan (3 bar) fazla olmayan bir buhar basıncına sahip olan sıvılardır. 20°C‘de ve 101,3 kPa‘lık standart basınçta tamamen gaz halinde olmayan sıvıdır.
• 60°C’den fazla olmayan bir parlama noktası özelliğindedir.

Sınıf 4- Yanıcı katılar Nedir?

Kendiliğinden yanmaya yatkın maddeleri ve suyla temas ettiğinde yanıcı gazlar çıkaran malları temsil eder.

• 4.1: Yanıcı katılar (örneğin yağlar ve mumlar ), kendiliğinden tepkimeye giren maddelerdir. Bu katılar ahşap ve kağıt gibi sıradan yanıcı malzemelerinizden çok daha kolay, çok daha kolay yanacaktır.
• 4.2:  Kendiliğinden yanmaya karşı duyarlıdır. Oksijen ile temas ettiğinde kendiliğinden tutuşacaktır. Bu tehlikeli kimyasal maddeler beyaz fosfor, alkali metaller (lityum, sodyum, potasyum), kalsiyum ‘dur.
• 4.3: Su ile teması halinde yanıcı gazlar yaratır. Suyla reaksiyona kolay girer ve ıslandıklarında tehlikeli hale gelerek yanıcı gaz üretirler.

Sınıf 5- OKSİTLEYİCİ MADDELER VE ORGANİK PEROKSİTLER

• 5.1: Oksitleyici maddeler, nitrik asit ve tüm nitratlar, nitritler, konsantre sülfürik asit olarak bilinir. 5,1 diğer maddelerin yanmasına tehlikeli maddelerin sınıflandırılmasında örnek gösterilir.
• 5.2: Asetil peroksit, etil metil keton peroksit, benzoil peroksit olarak belirlenmiştir.

Sınıf 6- Zehirli Maddeler Nelerdir?

Su ile temas ettiğinde, kendiliğinden alev alabilen veya alevlenir veya zehirli gaz çıkarabilen bir malzeme olarak adlandırılır. Ayrıca tehlikeli zehirli maddeler ve bulaşıcı maddeler olarak da bilinir.

• 6.1:  Zehirli maddeler: Pestisitleri, izosiyanatları, siyanürleri içeren, tehlikeli maddeler listesi arasında yer edinir.
• 6.2:  Bulaşıcı maddeler: Klinik atıkları, patojenler ve atılan şırınga iğneleri ve diğer kesici maddeler yer alır. Bakteri, mantar, parazit riketsiya ve virüslerin taşınma belirtileridir.

Sınıf 7- Radyoaktif malzemeler

Alt bölümü yoktur. Ancak, radyoaktif maddeler için, bu tür malzemelerin içeriğine ve etkinliğine bağlı olarak farklı etiketleri bulunur. Bir kişinin vücudunda bulunan kalp pili, saatler gibi parlak cihazlar, bir savaş aletinin parçasını oluşturan malzemeler örnek verilebilir.

Tehlikeli madde nedir dedikten sonra, bir diğer önemli soruda radyoaktif malzemeler nelere örnek gösterilebilir.

• Bölünebilir malzeme, örneğin U-233, U-235, Pu-238, Pu-239 ve Pu-241
• Düşük spesifik aktiviteli malzemeler (örn. doğal veya tükenmiş uranyum)

Sınıf 8 – Aşındırıcı maddeler Hangileridir?

2019 yılına kadar bazı aşındırıcı maddelerin sınıfları farklıydı. 2019 yılında aşındırıcı maddeler için sınıflandırma kuralları değişti. Fakat bundan önemlisi aşındırıcı tehlikeli maddeler nedir, nelerdir soru cevabıdır? Cilde geri dönüşü olmayan hasara neden olan maddeler, taşıma ve tedarik ile ilgili olarak “Aşındırıcı” olarak sınıflandırılır. Ama taşıma şemasına göre, alüminyum veya çelik yüzeyleri ciddi şekilde etkileyen bir madde de aşındırıcı olacaktır.

Sınıf 8’deki maddeler ve müstahzarlar, taşımadaki tehlike derecelerine göre aşağıdaki gibi üç ambalaj grubuna ayrılır.

• Paketleme gruplarının atanması

Paketleme grubu 1: Çok tehlikeli maddeler ve müstahzarlar;

Paketleme grubu 2: Orta derecede tehlike arz eden maddeler ve müstahzarlar;

Paketleme grubu 3: Küçük tehlike arz eden maddeler ve müstahzarlar ( müstahzar (kullanıma hazır bir duruma getirilmiş )

Sınıf 9- Çeşitli tehlikeli maddeler

Bunlara asbest ve ekzotermik kendi kendine polimerizasyona eğilimli stiren monomer gibi maddeler dahildir.  Lityum Piller ve çevresel olarak 9. tehlikeli maddeler arasında yer alır.

Tehlikeli Maddelerin Zararları Nedir ?

Özellikle tehlike maddenin insan sağlığına olumsuz etkileri olur. Bununla birlikte doğaya büyük ters etkiler vermektedir. İşte tehlikeli maddeler hangileridir dedikten sonra zararlarına göz atalım.

• Ciddi yanıklar dahil kişisel yaralanma riski
• İş sürekliliği riski
• Yangın veya patlama ciddi aksamalara sebep olur.
• Depolanan hammaddeler, tesis ve ekipman veya binanın kendisi hasar görebilir.
• Şiddetli yangınlara karışan çoğu işletme sonuçlarında büyük hasar oluşabilir.
• Zehirlenme, deri döküntüleri ve akciğer, böbrek ve karaciğer rahatsızlıkları gibi çeşitli kısa ve uzun vadeli sağlık etkilerine yol açabilir.
• Baş ağrısı
• Sinir sistemi bozuklukları
• Doğum kusurları
• Kimyasal yanıklar
• Bazı bahçe kimyasalları zehirlidir. Ürün üzerinde uyarılar dikkate alınmalı
• Ağartıcı aşındırıcı olduklarından cilde aşırı zarar verebilirler
• Semptomlar ve şiddeti vakadan vakaya büyük ölçüde değişir.

Ayrıca bazı hastalık ve yaralanmalara yol açar. 

• Karbonmonoksit zehirlenmesi
• Kimyasallara bağlı kontakt dermatit
• Solunum ( bütan )
• Zirai kimyasalların cilt teması, yutulması veya solunması

İşyerinde Yaygın Olarak Bulunan Tehlikeli Maddeler Nedir?

İşyerleri iş gereği önemli ve tehlike çıkarmaya meyilli malzemeler bulundurabiliyor. Özellikle endüstriyel, tarımsal ve tıbbi kuruluşlar tehlikeli maddeler kullanır. Burada söz konusu tehlike derecesi kimyasalın konsantrasyonuna bağlı olduğudur.

İşyerinde yaygın olarak bulunan tehlikeli maddeler içerisinde;

• Petrol ürünleri
• Tarım ilacı
• Kostik maddeler
• Dezenfektanlar
• Yapıştırıcılar
• Cıva, kurşun, kadmiyum ve alüminyum dahil ağır metaller
• Boya
• Tarım ilacı
• Asitler
• Çözücüler

Tehlikeli Maddeler Neler Yaparsa Tehlike Meydana Getirir?

Net olarak belirtmek gerekirse tehlikeli maddeler, belirli tehlike türlerine neden olabilen önemli kimyasallardır. Tehlikeli Maddeler Uzman komiteye göre aşağıdaki özellikleri yapıyorsa tehlikeli olduğu anlamını taşır.

• Ekotoksik ( ani veya gecikmeli riskler teşkil eden madde )
• Oksitlemek
• Paslanmak
• Patlamak
• Ateşle temasta kıvılcım

Tehlikeli maddelere Maruz Kalmayı Azaltmak

İşyerinde veya evinizde yada herhangi bir alanda tehlikeli maddelere maruz kalmayı azaltmaya yönelik öneriler gereklidir. Tehlikeli maddelere temas veya temastan önce önemli bilgiler verelim.

• Eğer olanak varsa, görevi tehlikeli maddeler kullanmadan gerçekleştirin
• Eğer imkan varsa, tehlikeli maddeleri daha az tehlikeli alternatiflerle değiştirin. Mesela temizlik için klorlu solvent yerine deterjan kullanın. Fakat 2021 ve 2022 yılında olduğumuz için deterjansız ürünleri tercih edin. Greenway Mağazamıza göz atabilirsiniz.
• Depolama alanlarını işyerinin geri kalanından ayrı olarak havalandırın ve temizleyin.
• Çalışanları taşıma ve güvenlik prosedürleri konusunda eğitime tabi tutun.
• Havadaki veya ortamdaki tehlikeli madde derecesini izlemek için işyerini uygun ekipmanla gözlemleyin.
• Solunum cihazları, eldivenler ve gözlükler gibi kişisel koruyucu ekipman sağlayın.

Tehlikeli maddeler için Etiketler ve Güvenlik Bilgi Formları

Tehlikeli bir maddenin veya tehlikeli bir karışımın tedarikçisi olarak, her zaman alıcıya bir Malzeme Güvenlik Veri Sayfası (SDS) sunulmalıdır. Diğer bir tabir ile MSDS içeriğidir. Tehlikeli madde nedir, anlamı ve sınıflandırılması gibi konular her zaman MSDS ile uyumlu zorunluluğuna tabidir. Tehlikeli madde üreticileri ve ithalatçıları, ürünlerine uyarı etiketleri ve Güvenlik Bilgi Formları eklemekle yasal olarak yükümlüdür.

Tehlikeli maddelerin güvenlik bilgi formu etiketinde aşağıdaki konular içerilmelidir.

• Kimyasalın adı (etiket üzerindeki ile aynı)
• Herhangi bir özel tehlike
• Bilinen kanserojenlerin beyanı
• Bilinen diğer tehlikeler arz eden bileşenlerin beyanı
• Bileşenlerin bir listesi
• Kimyasal ve ortak isimleri